Katteklei (1859)
Na de inpoldering van enkele droogmakerijen in het westen van Nederland in de negentiende eeuw ontstonden plaatselijk grote landbouwkundige problemen. Gewassen wilden niet groeien en stierven af en in sommige delen van de Haarlemmermeer was dit een groot probleem. De bodemchemicus Jacob Maarten van Bemmelen (1830-1911) bestudeerde de verschijnselen en stelde vast dat er sprake was van extreme verzuringsverschijnselen. Samen met J. Boeke publiceerde hij in 1859 een artikel rond de problematiek in de Haarlemmermeer, waarin bekalking werd geadviseerd.
In de loop van de volgende eeuw werd duidelijk dat dit verschijnsel vooral optrad langs de brakke oostoever aan de flanken van het groeiende laagveen. De daar gesedimenteerde, zwarte modderkleien bevatten geen kalk maar wel pyriet. Dit oxideert na ontwatering waardoor de pH sterk daalt. Er vormen zich gele vlekken, later geïdentificeerd als het mineraal jarosiet (zie foto pagina 111). Boeren associeerden deze gele kleur met kattestront, een term die later in de negentiende eeuw werd verkuist tot katteklei. Het onderzoek rond katteklei was daarna vooral beschrijvend tot Nico van Breemen in 1976 de ingewikkelde chemische processen die samenhangen met de kattekleivorming ontrafelde. Ook al voor deze datum is door verschillende Nederlandse bodemkundigen, waaronder Leen Pons en Robert Brinkman, met name in de tropen veldonderzoek gedaan naar het voorkomen van kattekleien en naar de nadelige gevolgen van de oxydatie van pyriet. Genoemde oxidatie hangt samen met sedimentatiepatronen en de landschappelijke ligging van de percelen en de daarmee gekoppelde grondwaterdynamiek, die soms kan worden gemanipuleerd zodat oxidatie wordt voorkomen.
Landschappelijk kattekleionderzoek is een typische specialiteit van Nederlandse bodemkundigen en hydrologen, zoals blijkt uit een aantal proceedings van conferenties die door het voormalig ILRI in Wageningen rond dit thema zijn georganiseerd. Een van de recente internationale projecten is het langjarig onderzoek in de Mekong delta in Vietnam onder leiding van Tini van Mensvoort, dat heeft bijgedragen tot de spectaculaire economische ontwikkeling van dit gebied.
J.M. van Bemmelen en J. Boeke. 1859. De verbetering van zure gronden in de Haarlemmermeer. KNAW. Amsterdam.
J.M. van Bemmelen. 1886. Bijdragen tot de kennis van den alluvialen bodem in Nederland. III De samenstelling en vorming van de zure gronden in het Nederlandse alluvium. Verhandelingen KNAW 25: 199.
Breemen N. van. 1976. Genesis and solution chemistry of acid sulphate soils in Thailand. Agricultural Research Reports 848. PUDOC. Wageningen.
